Chuyên đề #3: Tính “tác giả” trong công tác giám tuyển

Vườn Lài: Mượn, chơi và những thực hành “sai trái” khác trong dự án tìm hiểu di sản điện ảnh queer
Nguyễn Quốc Thành 

Đằng sau bức rèm dày và nặng, bộ phim hành động đã bắt đầu từ lúc nào. Âm thanh cường độ lớn vang lẫn tiếng nói cười lao xao. Khán giả đứng ngồi, kéo nhau đi lại thành nhóm hoặc đơn lẻ, dọc ngang qua các hàng ghế. Trong khán phòng mờ sáng đó, hai thời gian cùng tồn tại song song, đều là chuỗi những nôn nao, đợi chờ, biến chuyển, thời gian của những diễn biến ly kỳ trên màn ảnh rộng được thiết kế sẵn cho khán giả, và thời gian mà những khán giả đó tự tạo ra cho chính mình. Khi mượn tên “Vườn Lài” cho dự án tìm hiểu di sản điện ảnh queer Việt Nam, tôi nghĩ đến việc “queer hoá” rạp chiếu phim nay đã không còn của những người đồng tính nam phần lớn được coi là thuộc tầng lớp lao động ở Sài Gòn. Chuyển ánh nhìn tới màn hình sang những hàng ghế bên, thay trải nghiệm hình ảnh bằng trải nghiệm cơ thể, biến không gian công cộng thành nơi gần gũi, những thao tác mỹ học trong không gian được thiết kế chặt chẽ cho những tri giác nhất định. Quang cảnh Vườn Lài cũng làm tôi nhớ đến những rạp chiếu phim và những người đồng tính nam tìm bạn tình trong nhiều bộ phim nổi tiếng, một di sản văn hoá queer và điện ảnh queer, những hành vi diễn ra không chỉ ở một nơi, một thành phố hay quốc gia. Nhìn như vậy, phải chăng việc kiến tạo không gian và thời gian không phù hợp với những gì đã được định trước, sự tái-tạo-nghĩa cho không gian và thời gian, tính tái-tác-giả luôn luôn có thể diễn ra?; đó không chỉ là khả năng của người xem vốn là tác giả làm nên trải nghiệm của mình, mà còn có sẵn trong chính phương tiện biểu đạt điện ảnh? Trong bài viết của mình, tôi sẽ tìm hiểu các thực hành giám tuyển trong dự án Vườn Lài – Xứ sở diệu kỳ (2019), có liên quan đến tính tái-tác-giả được đề xuất ở trên.

Bàn về những rung cảm cá nhân trong công tác dựng triển lãm
Nguyễn Huy An

Trước khi là một giám tuyển phải là một người thưởng thức. Sự rung cảm này mang tính cá nhân chủ quan: nó đồng cảm, nó phát hiện, nó mở rộng sức sống cho tác phẩm, nó phụ thuộc vào vốn sống, tâm tính của người thưởng thức. Một tác phẩm ra đời tạm thời coi như phần việc của nghệ sĩ đã xong. Khi giám tuyển nó dù muốn hay không nó vẫn sẽ được hiện ra dưới tác động nhiều yếu tố bên ngoài tác giả, trong đó phần quan trọng (khi có sự tham gia của giám tuyển) là dưới cảm nhận riêng của giám tuyển. Dựa vào cái cảm nhận riêng của giám tuyển – bối cảnh mà việc bày trở nên có nhiều cách phong phú tạm gọi là các thủ pháp trưng bày: giữ nguyên, chọn góc bày, bố cục không gian, đôi khi can thiệp các thủ pháp này bình đẳng với nhau dù là cách thức có vẻ dân chủ hay độc tài. 

Trong khi làm giám tuyển, tôi không quan tâm tới công việc khác của giám tuyển mà chỉ quan tâm tới việc cho xuất hiện triển lãm. Trong tham luận này, tôi sẽ chia sẻ về dự án Những chân trời có người bay 4 (2020) tại KingKho-Mini Storage, một doanh nghiệp cho thuê kho tự quản tại quận Hà Đông (Hà Nội), và trưng bày Câu chuyện giấc mơ (2023) của Phạm Xuân Cảnh do tôi giám tuyển để làm rõ những ý trên. 

White Noise: Một đề xuất về sự nhìn
Vân Đỗ 

Công tác giám tuyển triển lãm nghệ thuật đương đại, tưởng như đã an bài và có thể đóng gói thành các công thức, vẫn tồn tại nhiều kẽ hở cho sự sáng tạo. Sẵn trong những cấu phần khác nhau của thực hành này—từ việc lựa chọn tác phẩm và phương pháp làm việc với nghệ sĩ, các thao tác bài trí và xử lý không gian, viết các dạng văn bản khác nhau, cách ứng phó với những tình huống xã hội gắn liền với yếu tố con người và phi con người mang đặc thù sở tại—người thực hành giám tuyển đứng trước vô vàn các khả thể để đề xuất khác đi với những quy ước đã được xác lập. 

Tất cả những cấu phần này được hình thành dựa trên nhãn quan, kinh nghiệm, thể trạng của giám tuyển, tuy có thể hiện lên rõ nét hoặc không rõ nét. Khi hiện ra rõ nét, họ có thể đứng trước nguy cơ của việc bị phê bình là “cá nhân” hoặc “can thiệp vào tác phẩm”, hoặc trung lập hơn thì được gọi là  có tính “tác giả”. 

Ở triển lãm White Noise (Nguyễn Art Foundation, 2023), các cấu phần này cựa quậy, xô lệch, tung hứng, bất bình, đi chệch khỏi điểm bắt đầu, cán đích cách không ngờ tới. Thăm lại triển lãm kể trên, tham luận muốn đưa ra một đề xuất về sự nhìn.